Introductie

Het jaar 2020 gaat de boeken in als een annus horribilis. Corona trok wereldwijd de samenleving uit het lood. Er was verdriet en ongeloof. Er werd uitzonderlijk veel van mensen gevraagd. Maar er was ook hoop. Hoop over maatschappelijke initiatieven die ontstonden om elkaar te helpen, hoop over creatieve oplossingen over wat wél kan. Met dit eindejaarsessay wil de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) perspectief bieden, juist omdát het virus onze samenleving voorlopig zal blijven beïnvloeden. Dat doen we door te laten zien dat de coronacrisis behalve een gezondheidskwestie ook een sociale kwestie is, en door routes te verkennen die kunnen helpen om die twee kwesties met elkaar verbinden. Het essay is geïllustreerd met fragmenten en verhalen die in het afgelopen jaar op ons pad kwamen en met kunstwerken van Lionel Plak, waaruit zowel verbinding als verwarring spreekt – net als uit deze tijd.

Corona maakt moe, moedeloos én moedig

We gaan een kerst in coronatijd tegemoet. De aantallen besmettingen, ziekenhuisopnames en IC-opnames blijven onze serieuze aandacht vragen. Dat betekent dat steeds opnieuw moeilijke besluiten moeten worden genomen. Op landelijk niveau over het aanscherpen (dan wel versoepelen) van algemeen geldende maatregelen. Op regionaal niveau over aanpassingen van of uitzonderingen op landelijke regels. Op lokaal niveau, in instellingen en organisaties over de interpretatie en de toepassing van de maatregelen. Op persoonlijk niveau over wat de maatregelen voor je betekenen. Een greep uit de lastige dilemma’s die deze tijd kenmerken:

Op alle niveaus van besluitvorming wordt echter ook geprobeerd om verder te kijken dan corona. Om het virus niet het enige te laten zijn dat telt. Om in de beslissingen op korte termijn behalve de bescherming van de volksgezondheid ook andere belangrijke waarden en maatschappelijke gevolgen op de langere termijn te betrekken. Om perspectief te bieden. Daarom: corona maakt moe, moedeloos én moedig.

Corona maakt moe. Bijvoorbeeld wanneer mensen getroffen worden door slopende, langdurige ziekteverschijnselen. Of wanneer mensen een intense periode van rouw en verdriet doormaken na het verlies van een dierbare. Moe ook, wanneer aan de vele overuren in een krap bemenst zorgteam maar geen einde lijkt te komen. En ook het ‘samen volhouden’ lijkt steeds meer energie te kosten.

Corona maakt moedeloos. Bijvoorbeeld wanneer een langverwachte operatie of behandeling nóg een keer wordt uitgesteld. Wanneer een familiebedrijf dat generatie op generatie is doorgegeven binnen een jaar helemaal ondersteboven ligt. Wanneer mensen die wel en niet meer meedoen tegenover komen te staan. De maatschappelijke polarisatie groeit en de samenleving als geheel heeft te lijden onder een gebrek aan perspectief.

Corona maakt moedig. Bijvoorbeeld wanneer het kabinet ondanks internationale kritiek blijft vasthouden aan een intelligente lockdown en het land niet helemaal stillegt, zoals in maart. Of wanneer burgers en ondernemers ondanks alle onzekerheid en binnen de geldende regels proberen er het beste van te maken en elkaar niet uit het oog verliezen. En ook: wanneer professionals en bestuurders een afweging durven maken tussen het risico op besmetting enerzijds en hun verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van leven, zorgen, werken en onderwijzen anderzijds. Het vergt moed om dilemma’s bespreekbaar te maken onder het vergrootglas van de media, zeker nu er verkiezingen in aantocht zijn.

(Samen)leven is meer dan overleven

In het advies (Samen)leven is meer dan overleven  (mei 2020) deed de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) de oproep om een breder perspectief juist in tijden van corona koste wat het kost niet uit het oog te verliezen. Daarin staat de Raad niet alleen, getuige bijvoorbeeld de oproep van de gezamenlijke planbureaus voor een langetermijnperspectief, de waarschuwing van de Tijdelijke Werkgroep Sociale Impact voor de sociale gevolgen van de coronacrisis en het manifest ‘Isoleer het virus, niet de mensen’ dat zich uitspreekt tegen een algeheel bezoekverbod in verpleeghuizen. We zijn opgelucht dat de crisisstemming sinds het voorjaar op heel veel plaatsen heeft plaatsgemaakt voor bredere afwegingen. En dat de coronacrisis behalve als gezondheidskwestie ook steeds meer als sociale kwestie wordt beschouwd. Maar daarmee zijn we er nog niet.

We zijn opgelucht dat de coronacrisis behalve als gezondheidskwestie ook steeds meer als sociale kwestie wordt beschouwd.

Terugkijkend op 2020 en vooruitkijkend naar 2021 wil de RVS met dit eindejaarsessay opnieuw benadrukken hoe belangrijk een breder perspectief op de langere termijn is, en hoe urgent het is om daar juist in de beslissingen van nu al rekening mee te houden. In dit essay schetsen we verschillende routes die kunnen helpen om in alle moeilijke beslissingen op korte termijn toch ook te koersen op een breder toekomstperspectief. De routes hebben zich gevormd aan de hand van verhalen en voorbeelden van mensen die op allerlei niveaus besluiten moeten nemen. Verhalen en voorbeelden die iedereen een hart onder de riem steken die in deze tijd steeds opnieuw voor lastige keuzes komt te staan. Of dat nu op grote of op kleine schaal is. Geen simpele routekaart van A naar B dus, maar wel stap-voor-stap inspiratie voor onderweg.